"ΜΙΚΡΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ"

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ από το βιβλίου του Αλαίν ντε Μποττόν, "ΜΙΚΡΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ" μετ. Γιάννης Ανδρέου, εκδ. ΠΑΤΑΚΗ 2004 (Β' έκδοση) {029{ 13. Το ότι ερωτευόμαστε τόσο απότομα οφείλεται μάλλον στο ότι η διάθεση για έρωτα έχει εκδηλωθεί πριν δούμε το προσφιλές πρόσωπο – η ανάγκη επινοεί τη λύση της. Η εμφάνιση του προσφιλούς προσώπου δεν είναι παρά το δεύτερο στάδιο στην προγενέστερη {030{ ανάγκη να ερωτευτούμε. Η ερωτική μας πείνα αρπάζεται από τα δικά του χαρακτηριστικά και η λαχτάρα μας στερεοποιείται πάνω του. {031{ Η αφετηρία θεμελιώνεται υποχρεωτικά στην άγνοια. … Έρωτας ή απλή εμμονή; {034{ 1. … γι' αυτόν που προσπαθεί να εμπνεύσει έρωτα, οι αμφιβολίες συμποσούνται σ' ένα βασικό ερώτημα, ενώπιον του οποίου ο ίδιος στέκεται με την ταραχή εγκληματία που αναμένει την ετυμηγορία: Με επιθυμεί ή όχι; {037{ μολύβι {038{ πιάνουν όσοι δεν περνάει ο λόγος τους. {050{ η έντονη έλξη κάνει μέσα μας να φουντώνει ένα αίσθημα κατωτερότητας σε σχέση με την τελειότητα που έχουμε εντοπίσει στο προσφιλές πρόσωπο. … είχα χάσει κάθε πεποίθηση για τη δική μου αξία. Ποιος μπορούσα να είμαι εγώ δίπλα σε αυτήν; {089{ 24. Ο Αλμπέρ Καμύ υποστήριξε ότι ερωτευόμαστε επειδή οι άλλοι, έξωθεν, δείχνουν πλήρεις, σωματικά και συναισθηματικά ακέραιοι, ενώ εμείς έσωθεν νιώθουμε σκόρπιοι, μπερδεμένοι. {092{ 27. … Ο έρωτας δεν έχει ουδέτερο έδαφος, είναι μόνο πορεία· μόλις συλλάβει το αντικείμενο της επιθυμίας του, παύει να το επιθυμεί. Επομένως, θα έσβηνε κατά την εκπλήρωσή του, η κτήση του επιθυμητού θα εξάλειφε την επιθυμία. {114{ 8. Μπορεί να μην καταλήγαμε κάθε φορά στους τζαμάδες, πάντως παρεμβατισμός υπήρχε ανέκαθεν μεταξύ μας. … Με όλα αυτά απείχαμε παρασάγγες από την αγάπη που εισηγείται η Καινή Διαθήκη, εκείνη που ποτέ δε σε λοξοκοιτάζει επειδή διάλεξες άσχημα παπούτσια … διαμόρφωναν το οικιακό μας γκουλάγκ, την καθημερινή μας απόπειρα να σύρουμε ο ένας τον άλλο πιο κοντά σε μια δεδομένη ιδέα περί του πώς όφειλε να είναι. {115{ 10. … δε θα αφηνόμαστε ποτέ να διαφωνήσουμε τόσο έντονα, αν ήμαστε μόνο φίλοι. … Το ότι είχαμε μάθει ο ένας τον άλλο το εξισώναμε με κάτι σαν κατάκτηση και κατοχή: σε γνωρίζω, άρα μου ανήκεις. Δεν ήταν ασφαλώς σύμπτωση ότι στο χρονολόγιο του έρωτά μας οι αβρότητες (φιλία) {116{ σταμάτησαν αμέσως μετά τη συνουσία και ότι ο πρώτος μας καβγάς φούντωσε το επόμενο πρωί. 12. Η μισαλλοδοξία πηγάζει από δύο στοιχεία, την εντύπωσή μας περί ορθού και λάθους και την πεποίθηση ότι δε νοείται ν' αφήνουμε τον άλλο να ζει χωρίς να έχει δει το φως το αληθινό. {117{ 13. Έτσι επέρχεται η τυραννία, με τη μετατροπή του ατομικού σε οικουμενικό, όταν μια προσωπική άποψη γενικεύεται ώστε να ισχύει για όλους. {124{ 1. Η ομορφιά γεννάει τον έρωτα ή ο έρωτας την ομορφιά; 2. Ο Μαρσίλιο Φιτσίνο (1433-1499) όρισε τον έρωτα ως «επιθυμία για ομορφιά» … {125{ Καθετί που θεωρούμε ωραίο, έλεγε ο Πλάτωνας, αντλεί από την ιδέα του κάλλους και άρα πρέπει να περιέχει οικουμενικά χαρακτηριστικά. Προσέξτε μια ωραία γυναίκα και θα δείτε ότι υπάρχει μαθηματική βάση στην ομορφιά της, μια εγγενής ισορροπία όχι λιγότερο ακριβής από αυτήν που συναντάμε στη δομή ενός κλασικού ναού. {126{ 4. … Ο Λεόν Μπαττίστα Αλμπέρτι (1409-1472), πίστευε ότι το ωραίο σώμα έχει σταθερές αναλογίες, τις οποίες οι γλύπτες όφειλαν να γνωρίζουν και οι οποίες συνάγονταν με τη διαίρεση του σώματος σε εξακόσια μέρη, για τα οποία διακρίβωσε την ιδεώδη απόσταση κάθενός προς το άλλο. 5. Αναμφίβολα, πάντως, κάτι πρέπει να τους διέφυγε, του Πλάτωνα {127{ και του Αλμπέρτι, όταν εκπονούσαν την αισθητική τους θεωρία (και ασχέτως της ακρίβειας των υπολογισμών τους), γιατί εγώ έβρισκα τη Χλόη ασύλληπτα όμορφη. … Το ότι οι ζωγράφοι, κατά παράδοση, περιφρονούν τους ιστορικούς τέχνης που τους ακολουθούν κατά πόδας δεν οφείλεται μάλλον σε κάποιον αντεστραμμένο σνομπισμό όσο στην αίσθηση ότι η γλώσσα της ζωγραφικής (όπως και η γλώσσα του ωραίου) καταρρέει όταν μεταφράζεται στη γλώσσα των λέξεων. {128{ 6. Εκείνο, λοιπόν, που μπορούσα να ελπίζω ότι θα περιέγραφα δεν ήταν η ομορφιά της, παρά μόνο η υποκειμενική μου απόκριση στο παρουσιαστικό της. … Κατά συνέπεια, ήμουν υποχρεωμένος να απορρίψω την πλατωνική ιδέα του αντικειμενικά προσδιορίσιμου ωραίου και να προσποριστώ, αντίθετα, την άποψη του Καντ (όπως διατυπώνεται στην Κριτική της κριτικής ικανότητας) ότι στις αισθητικές κρίσεις «τα καθοριστικά αίτια δεν μπορεί παρά να είναι υποκειμενικά». 7. Η καντιανή άποψη περί αισθητικής διατείνεται ότι, σε τελική ανάλυση, οι αναλογίες ενός σώματος δεν έχουν τόση σημασία όση το υποκειμενικό μας βλέμμα όταν το αντικρίζουμε. … το ίδιο σώμα ενδέχεται να θεωρηθεί ωραίο από κάποιον και άσχημο από άλλους. … ο έρωτας που ένιωθα έκανε το πρόσωπό της να φαίνεται ωραιότερο … {129{ 8. Σύμφωνα με το φημισμένο ορισμό του Σαντάλ, η ομορφιά είναι «υπόσχεση ευτυχίας». 9. … έβρισκα ελκυστικά ορισμένα χαρακτηριστικά της τα οποία ενδεχομένως θα θεωρούνταν ατελή κατά την οπτική του Πλάτωνα. Ένιωθα κάπως περήφανος που εντόπιζα την ομορφιά σε άχαρα στοιχεία του προσώπου της, σε χαρακτηριστικά που οι άλλοι θα απέφευγαν. Για παράδειγμα, το κενό ανάμεσα στα μπροστινά της δόντια δεν το έβλεπα ως παρέκκλιση από μια ιδεώδη διάταξη αλλά ως πρωτότυπο και τρισχαριτωμένο επαναπροσδιορισμό της τέλειας οδοντοστοιχίας. Δε μου ήταν απλώς αδιάφορο αυτό το κενό ανάμεσα στα δόντια, κάθε άλλο: το λάτρευα. {130{ 10. … Η τελειότητα ενέχει κάτι σαν τυραννία, ίσως και κάτι εξουθενωτικό, αρνείται στο θεατή ένα ρόλο στη δημιουργία της και επιβάλλεται με το δογματισμό απερίφραστης δήλωσης. Μα η αληθινή ομορφιά δεν είναι μετρήσιμη, έχει διακυμάνσεις, είναι ορατή από λίγες μόνο γωνίες, και πάλι όχι με κάθε φωτισμό ούτε κάθε στιγμή. Ερωτοτροπεί επικίνδυνα με την ασχήμια, διακινδυνεύει να εκτεθεί, δε συνάδει βολικά με μαθηματικούς τύπους περί αναλογιών, αντλεί τη γοητεία της από στοιχεία που υπηρετούν εξίσου την ασχήμια. Ίσως είναι αναγκαίο η ομορφιά να ρισκάρει προμελετημένα με λίγη ασχήμια. {131{ 11. Ο Προυστ είπε κάποτε ότι οι κλασικά ωραίες γυναίκες θα έπρεπε να παραχωρούνται στους άνδρες δίχως φαντασία … Επειδή το πρόσωπό της περιείχε ενδείξεις ομορφιάς όσο και ασχήμιας, δινόταν στη φαντασία μου ο ρόλος να τηρεί άθικτη την επισφαλή συνοχή του κάλλους. Όντας τόσο διφορούμενο, το πρόσωπο της Χλόης θα μπορούσε να παρομοιαστεί με την πάπια-λαγό του Βιτγκενστάιν όπου στην ίδια εικόνα φαίνεται να περιλαμβάνονται και τα δύο ζώα, όπως ακριβώς στην όψη της Χλόης φαινόταν να περιέχονται τα χαρακτηριστικά δυο προσώπων. 12. Στο παράδειγμα του Βιτγκενστάιν πολλά εξαρτώνται από τη στάση του παρατηρητή: αν η φαντασία αναζητά μια πάπια, θα τη βρει· αν ψάχνει για λαγό, θα εμφανιστεί κι αυτός. Υπάρχουν ενδείξεις και για τα δύο, επομένως εκείνο που μετράει είναι η προδιάθεση, το νοητικό υπόβαθρο του θεατή. Ο λόγος βέβαια που εγώ έβλεπα μια ωραία Χλόη ήταν ο έρωτας. {154{ 16. … «Γύρω στα σαράντα καθένας έχει την όψη που του αξίζει» έγραψε ο Τζόρτζ Όργουελ. {179{ 2. Μάλλον είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχουμε πραγματικά παρά μόνο από τη στιγμή που μας βλέπει και κάποιος άλλος, ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε σωστά παρά μόνο όταν βρεθεί κάποιος που να κατανοεί τι λέμε· στην ουσία δεν είμαστε ποτέ ολοκληρωτικά ζωντανοί χωρίς κάποιον να μας αγαπάει. 3. … «Τα πάντα μπορεί ν' αποκτήσει ο άνθρωπος με τη μοναξιά, εκτός από χαρακτήρα» έγραψε ο Σαντάλ, υπονοώντας ότι ο χαρακτήρας διαμορφώνεται από τις αντιδράσεις των άλλων προς τον εαυτό. Επειδή το «εγώ» δεν είναι ολοκληρωμένη δομή, στη ρευστότητά του απαιτεί το περίγραμμα που παρέχεται από την παρουσία άλλων. Χρειάζομαι εξωτερική βοήθεια για να μεταφέρω την ιστορία μου, βοήθεια από κάποιον που να με γνωρίζει όσο γνωρίζω εγώ τον εαυτό μου, ίσως και καλύτερα. 4. Δίχως αγάπη χάνουμε την ικανότητα να κατέχουμε σαφή ταυτότητα, ενώ στον έρωτα η επιβεβαίωση του εαυτού μας είναι διαρκής. Γι' αυτό και το βλέμμα του Θεού έχει τόση σημασία στη θρησκεία: όταν μας βλέπουν, η ύπαρξή μας κατοχυρώνεται, πόσο μάλλον όταν θεατής είναι ο Θεός ή το πλάσμα που μας έχει ερωτευτεί. Η υπόστασή μας θεσμοθετείται ενώπιον αυτού του ανθρώπου που είναι για μας ο κόσμος όλος. {223{ 16. «Ολάκερη η δυστυχία του ανθρώπου πηγάζει από την ανημποριά του να μείνει μόνος στην κάμαρή του» έλεγε ο Πασκάλ … Ο Προυστ αναφέρει την ιστορία του Μωάμεθ Β' που, όταν διαισθανόταν ότι άρχιζε να ερωτεύεται κάποια σύζυγο από το χαρέμι του, διέταζε αμέσως να τη σκοτώσουν, επειδή δεν ήθελε να ζει πνευματικά δουλωμένος σε κανέναν. {224{ 17. … Οι ερωτευμένοι είναι πάντα πιθανό να δολοφονήσουν την ερωτική τους ιστορία, επειδή αδυνατούν να ανεχτούν την αβεβαιότητα, το ρίσκο που αποφέρει ο πειραματισμός τους με την ευτυχία. {234{ 16. Αυτός που υποφέρει όταν ο έρωτας ψυχορραγεί δε βρίσκει {235{ τρόπο να επινοήσει πρωτότυπες στρατηγικές για να τον επαναφέρει στη ζωή. Ακριβώς τη στιγμή που η ευστροφία ίσως παρείχε ακόμη ελπίδες σωτηρίας, εγώ, φοβισμένος και άρα κοινότοπος, προσέτρεχα στη νοσταλγία. Νιώθοντας τη Χλόη ν' αποτραβιέται, επιχειρούσα να τη θέλξω πάλι, ανακαλώντας στα τυφλά τα στοιχεία που άλλοτε μας ένωναν. {248{ 15. Αυτός που κρατάει μούτρα είναι περίπλοκο πλάσμα, εκπέμπει μηνύματα άκρως διφορούμενα, ζητά βοήθεια και προσοχή, ενώ την ίδια στιγμή τα απορρίπτει αν τυχόν του προσφερθούν, επειδή θέλει να τον καταλάβουν χωρίς να χρειαστεί να μιλήσει.

ΠΕΡΙ ΕΡΩΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΘΕΝΙΑΣ Χριστιανός αρχίζει κανείς να είναι άμα ερωτευτεί και μετά. Μέχρι τότε δεν είναι καν χριστιανός. Βέβαια αν έχει αυτή την αρχική προϋπόθεση είναι 1% μόνο χριστιανός αλλά τουλάχιστον έχει αρχίσει. Η αρχή μπορεί να γίνει μέσω του απλού ανθρώπινου έρωτα, ή του θείου έρωτα, ή του έρωτα προς κάποιον ζώντα φορέα του Πνεύματος, κοινώς πνευματικό πατέρα. Σε άλλη περίπτωση, πιο κανονική, η πορεία μπορεί να αρχίσει με πνευματική εμπειρία Χριστού, όραση του αναστάντος Χριστού, όπως στους περισσότερους αγίους, αλλά αυτό σπανίζει. Τότε ο θνητός έχει δει τον Χριστό έσωθεν, καθώς εστί, και μπορεί να αρχίσει η πορεία προς τον θείο έρωτα γιατί υπάρχει πραγματική εμπειρία πραγματικού υπέρλαμπρου Προσώπου. Όμως, η μεγάλη πλειοψηφία των σημερινών "χριστιανών" δεν έχουμε ζήσει αυτή την εισαγωγική εμπειρία και λόγω της "υπερβολικής φοβίας για την ανθρώπινη αδυναμία" εγκλωβιζόμαστε σε μια ανέραστη θρησκευτικότητα που πολύ απέχει από το να είναι πορεία προς τον Χριστό. Πώς μπορεί άλλωστε ο άνθρωπος να αγαπάει κάποιον που ποτέ του δεν έχει γνωρίσει; Τα νέα παιδιά ερωτεύονται κάποιον "φωτεινό" συνάνθρωπό τους. Το ζήτημα δεν είναι πότε θα κάνουν αυτό ή εκείνο, αλλά πώς αυτός ο ανθρώπινος έρωτας θα γίνει προσάναμμα, ώστε, η καρδιά τους να γίνει παρανάλωμα του πυρός του θείου έρωτα … κάποτε … εν καιρώ και αν … ίσως μετά πολύ καιρό και πόνο. Το ζήτημα είναι πώς να γίνει, ώστε, να μην γίνει ο βιωθείς έρωτας αφορμή για ολοκληρωτική πυρκαγιά που θα αναλώσει κάθε διαθέσιμη καύσιμη ύλη και θα μετατρέψει τον υπέρλαμπρο σούπερ νόβα σε μαύρη τρύπα, φίλαυτη καταβόθρα που όλους κι όλα ρουφά και θυσιάζει στο βωμό του υπερφίαλου "εγώ". Πώς να μην πληγωθούν, είτε λόγω της εκ του αναδυόμενου εγωισμού ψύχρανσης, είτε λόγω κάποιας ερωτικής απογοήτευσης, είτε λόγω άκαιρων, άνευ καρδιακού βιώματος επιλογών, που θα "απομυθοποιήσουν" το μεγαλείο –της φλογίνης ρομφαίας, της στρεφομένης και υπό του Χριστού πλέον δεμένης– του ανθρώπινου έρωτα. Ο ανθρώπινος έρωτας είναι η στάχτη η ποτισμένη με πετρέλαιο που βοηθάει στο άναμμα της φωτιάς στο τζάκι. Η ποτισμένη με πετρέλαιο σκόνη όμως όταν καίγεται βρωμάει, γεμίζει το δωμάτιο πνιγηρή πετρελαιομπόχα. Αν ο θνητός παραμείνει και απολυτοποιήσει αυτή τη καύση θα πνιγεί στο καυσαέριο. Αν φοβηθεί τη μπόχα, θα μείνει με τακτοποιημένα τα ξύλα στο τζάκι, όμως, χωρίς φωτιά και ζεστασιά στο πολικό ψύχος της βαρυχειμωνιάς του παρόντος αιώνος, με παγωμένη την καρδιά, παγωμένο βασιλόπουλο στα παλάτια της βασίλισσας του χιονιού, μέχρι κάποια αιθέρια, γλυκιά πριγκίπισσα να το φιλήσει … αν και πότε. Οι περισσότεροι συνάνθρωποι κάηκαν σε κάποια τους επαφή με το ουράνιο πυρ του ανθρώπινου έρωτα και πλέον "ωρίμασαν" και "ζουν" απελπισμένοι και ξενέρωτοι, "τρεφόμενοι" από το κυνήγι της ηδονής, του χρήματος ή της δόξας. Ζόμπι, ρουφούν το αίμα άλλων άτυχων πλησίον συνανθρώπων. Ο ανθρώπινος έρωτας, πάνω στην κορύφωσή του, όταν έχει συναισθηματικό-καρδιακό υπόβαθρο, δίνει στον θνητό την πολύ χρήσιμη κι ωφέλιμη εμπειρία της παρθενίας! Δηλαδή την έκσταση από το όποιο "εγώ", από τις μέριμνες και όλες τις αιχμαλωσίες της καρδιάς, σε λογισμούς, πρόσωπα ή καταστάσεις, ιδεολογίες, αντιλήψεις, απόψεις, αξίες, θελήματα. Γενικώς αποδομεί την δήθεν τάχα σπουδαία ανθρώπινη προσωπικότητα. Για αυτό και συχνά κάποιοι, που αλόγιστα παίζουν με την φωτιά του, τρελαίνονται, "χάνουν τα μυαλά" τους. Πάνω στον παροξυσμό τους οι εραστές βιώνουν την παρθενία της συνείδησης. Ζουν μόνο ο ένας για τον άλλο. Τα πάντα χάνονται από το οπτικό πεδίο της συνείδησής τους. "Εσύ κι εγώ μόνοι πάνω στη γη"! Σπαν τα φρένα που συγκροτούν την προσωπικότητα, λύνονται τα γκέμια του "εγώ". Δεν χάνεται η συνειδητότητα, αλλά το, "σκέφτομαι άρα υπάρχω", "είμαι "γαύρος" άρα υπάρχω", "έχω –μερσεντές, εξοχικό, πισίνα, σπίρτο, οδοντογλυφίδα, καρφίτσες– άρα υπάρχω", "είμαι ομορφάνδρας άρα υπάρχω". Μετά από αυτή την λυτρωτική αποδόμηση δύναται πλέον ο θνητός να τραγουδήσει με τα Ημισκούμπρια: "τι κι αν είμαι ομορφάνδρας και υπέρλαμπρος αστέρας, αυτή είν' η πεντάμορφη κι εγώ είμαι το τέρας"! Βέβαια αν αυτή η εμπειρία κατακλύσει άμαθο κορμί, πιθανόν, ο παθών να ζαλιστεί μέχρι εκστάσεως κι ν' απομείνει ενεός, με "άδειο" το κεφάλι. Αυτή η τόσο ανθρώπινη και δεδομένη εμπειρία όταν αξιοποιείται, γίνεται εφόδιο ζωής αιωνίου, γίνεται μαγιά που λύνει τα μάγια του κόσμου μας του ψεύτικου κι αλλοπαρμένου. Μπορεί να γλυτώσει τον θνητό από το καταθλιπτικό βάρος της καθημερινής πραγματικότητας, που, αν και δημιούργημα εγκεφαλικών διεργασιών, διεκδικεί θρασύτατα κύρος πραγματικής πραγματικότητας. Η κατάσταση αυτή της παρθενίας επιτρέπει στο Άγιο Αεράκι να πνεύσει στις καρδιές των φορέων της και να δώσει την απαραίτητη ώθηση στα ιστία του θνητού σαρκίου μετατρέποντάς το σε κιβωτό σωτηρίας. Κάπως έτσι αρχίζει η πορεία του χριστιανού που τελειωμό δεν έχει, που τέλος της είναι η πλήρης χριστοποίηση του πεπτωκότος, που τέλος της είναι η πλήρης χριστοποίηση όλων των απογόνων του Αδάμ κι όλης της κτίσης, άλογης και λογικής, που τέλος της είναι ο Χριστός, το Α και το Ω, ο Πρώτος και ο Έσχατος, ο Ων, ο Ην και ο Ερχόμενος.

Ενώ ο καημένος ο Αλαίν ντε Μποττόν κλαψουρίζοντας αναφέρεται στην αποδόμιση του εαυτού που προκαλεί η κυριαρχία της χημείας του έρωτα στον ενδοκρανιακό ζελέ, "η έντονη έλξη κάνει μέσα μας να φουντώνει ένα αίσθημα κατωτερότητας σε σχέση με την τελειότητα που έχουμε εντοπίσει στο προσφιλές πρόσωπο. … είχα χάσει κάθε πεποίθηση για τη δική μου αξία. Ποιος μπορούσα να είμαι εγώ δίπλα σε αυτήν;" κάποιοι άλλοι, τα ΗΜΙΣΚΟΥΜΠΡΙΑ, πανηγυρικά αναφέρονται στο ίδιο γεγονός, φωτίζοντάς το στην σωστή του διάσταση, στο τραγούδι τους

Η ΠΕΝΤΑΜΟΡΦΗ ΚΑΙ Ο ΑΣΤΕΡΑΣ

«Τι κι αν είμαι ομορφάνδρας και υπέρλαμπρος Αστέρας,
αυτή είν' η Πεντάμορφη κι εγώ είμαι το Τέρας».